काठमाडौं । तपाईँले सुन्नु नै भएको होला, अहिले उदाइरहेको आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) ले धेरैको जागिर खोस्न सक्ने वा खोसिरहेका समाचार । यो कुराबाट तपाईँ पनि चिन्तित हुनुहुन्छ भने डराइ हाल्नु पर्ने अवस्था नभएको विज्ञहरू बताउँछन् । तर त्यसका लागि तपाईँलाई नयाँ सीपको भने आवश्यकता पर्न सक्छ ।
वर्ल्ड इकोनोमिक फोरमका अनुसार आगामी दिनहरूमा एआईका कारण करिब एक करोड २० लाख नयाँ जागिरहरू सिर्जना हुनेछन् । पछिल्लो समय नेपालमा समेत एआई कम्पनीहरूको स्थापना र एआई जनशक्तिको माग बढ्दो छ । विभिन्न सङ्घ/संस्थाहरूले आफ्नो कामका लागि एआई प्रयोग गर्न थालिसकेका छन् ।
यस्तोमा एआई क्षेत्रका जानकारहरूको माग बढ्ने निश्चित छ । फेरि यो त्यस्तो सीप हो, जुन अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा समेत उपयोग हुन्छ । यसको अर्थ एआईमा करियर बनाउने यो सबैभन्दा उपयुक्त पनि समय हो ।
तर कसरी एआईमा प्रवेश गर्ने ? आज हामी यही विषयमा चर्चा गर्दै छौं:
के हो एआई ?
सामान्य भाषामा बुझ्दा एआई भनेको त्यस्तो प्रविधि हो, जसले कृत्रिम बौद्धिकता प्रयोग गरेर कामलाई सजिलो बनाउछ । अथवा मानिसको काम यो प्रविधिले नै गरिरहेको छ । गुगल म्यापमा भएको भोइस असिस्टेन्ट, च्याटजीपीटी, अमेजनको एलेक्सा, कारखानामा प्रयोग हुने स्वचालित रोबोटिक हात, चालक विहीन अर्थात् स्वचालित कार-यी सबै एआईका उदाहरण हुन् ।
अहिले एआई विकासको प्रारम्भिक चरणमा छ । यो चरणले हाम्रो क्षमता र सीपहरूलाई विस्तार गर्न सहयोग गर्छ । भविष्यमा भने एआईमा पनि मानिसले जस्तो स्वनिर्णय गर्न सक्ने क्षमता हुने आँकलनहरू समेत हुन थालेका छन् ।
एआईको औपचारिक अध्ययन
एआईमा मात्र केन्द्रित हुने खाले औपचारिक शिक्षा विश्वविद्यालय तह अर्थात् उच्च शिक्षामा मात्र सीमित रहेको छ । तर त्यसमा भर्ना हुन ११/१२ मा भौतिक विज्ञान, रसायन विज्ञान र गणित विषय अनिवार्य पढेको हुनु पर्छ । उच्च शिक्षा भने कम्प्युटर विज्ञान, आईटी र इलेक्ट्रोनिक्स जस्ता विषयहरूमा पढ्नुपर्छ ।
अनि कुनै पनि एआई कोर्स अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरूलाई प्रोग्रामिङबारे थाहा हुन आवश्यक छ । लिनक्स कमाण्ड लाइन, वर्क फ्लो, जाभा, जाभास्क्रिप्ट, सी, सी++, पाइथन जस्ता ल्याङ्ग्वेजको ज्ञान हुनु पनि उत्तिकै जरुरी हुन्छ ।
तर सुरुमा नै यी प्रोग्रामिङ ल्याङ्ग्वेज नआएपनि विद्यार्थीले पछि सिक्न सक्छन् । त्यसपछि एआईसँग सम्बन्धित कुनै पनि कोर्समा दक्षता हासिल गरेर तपाईँ यस क्षेत्रमा प्रवेश गर्न सक्नुहुन्छ।
नेपालमा समेत औपचारिक रूपमा एआई कोर्स पढाइ हुन थालिसकेको छ । काठमाडौं विश्वविद्यालय, पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालय, लुम्बिनी प्राविधिक विश्वविद्यालय सहित केही विदेशी विश्वविद्यालयबाट सम्बन्धन प्राप्त कलेजहरूमा एआई विषय पढाइ भइरहेको छ ।
एआई अध्ययनका लागि आवश्यक योग्यता
एआईमा करियर बनाउन विज्ञान पृष्ठभूमिबाट हुनु आवश्यक छ । काठमाडौं विश्वविद्यालयको उदाहरण लिएर कुरा गर्ने हो भने कोर्समा (स्नातक तह ‘बीटेक इन एआई’)मा भर्ना हुन ११/१२ कक्षामा फिजिक्स, केमेस्ट्री र म्याथम्याटिक्स (पीसीए) वा फिजिक्स, म्याथम्याटिक्स र कम्प्युटर साइन्स (पीएमसी) लिएको हुनु पर्छ ।
त्यस्तै १२ कक्षाको अन्तिम परीक्षामा न्यूनतम २.० सीजीपीए वा ५० प्रतिशतभन्दा बढी अङ्क ल्याएको हुनु पर्छ । साथै काठमाडौं विश्वविद्यालयले लिने प्रवेश परीक्षा पनि उत्तीर्ण गर्नु पर्छ । त्यसमा आउने विद्यार्थीको नतिजाले पनि भर्नामा फरक पार्ने गर्छ । मूलत: एआई पढाउने अन्य शैक्षिक संस्थाले समेत लगभग यस्तै आवश्यकता तय गरेका छन् ।
नेपालमा एआईको स्नातक डिग्री
नेपालमा ‘बीटेक इन एआई’, ‘बी टेक इन कम्प्युटर साइन्स एन्ड एआई’, ‘बीएससी (अनर्स) कम्प्युटिङ विथ आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स’, ‘बीएससी (अनर्स) कम्प्युटर साइन्स एन्ड आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स’ लगायतका कोर्स पढाइ भइरहेका छन् ।
यी मध्ये तपाईँले कुनै पनि कोर्सको अध्ययन गर्न सक्नुहुन्छ । यी स्थानीय र विदेशी विश्वविद्यालयका कोर्स हुन् । तपाईंले आफ्नो सहजताको आधारमा पढ्ने विश्वविद्यालय चयन गर्न सक्नुहुन्छ ।
एआईको पाठ्यक्रम
प्राय: एआईका कोर्सहरूमा प्रोग्रामिङ, कम्प्युटर आर्किटेक्चर, मसिन लर्निङ, न्यूरल नेटवर्क, रोबोटिक्स, बिग डेटा आदि समावेश हुन्छन् । यी समान विषय हुन् । यस बाहेक वर्कशप र प्रोजेक्ट वर्क त हुने नै भइहाले ।
स्नातक तहमा एआई अध्ययन गर्दा तपाईँले आधारभूत शिक्षा लिनुहुन्छ भने स्नातकोत्तर तहपछि कुनै विशेष क्षेत्रमा विशेषज्ञता हासिल गर्नुहुन्छ ।
तर प्रमाणपत्र पाइने विभिन्न कोर्सहरूले समेत तपाईँको करियरलाई थप उचाइ दिन सक्छन् । बेलाबेला नेपालमा नामी, फ्युज मसिन लगायतका संस्थाहरूले पनि एआई सम्बन्धी तालिम दिइरहेका हुन्छन् । भौतिक रूपमा सञ्चालन हुने तालिम बाहेक तपाई अनलाइनमार्फत पनि त्यस्ता तालिम लिन सक्नुहुन्छ ।
अनलाइन कोर्स तथा तालिम
सामान्यतः गुगल सर्च गर्ने हो भने पनि एआई सम्बन्धी थुप्रै अनलाइन कोर्स भेटिन्छन् । तर पनि राम्रो र भरपर्दो प्लेटफर्मबाट तालिम लिनु बुद्धिमानी हुन्छ ।
स्ट्यानफोर्ड विश्वविद्यालयको स्ट्यानफोर्ड स्कूल अफ इन्जिनियरिङले एआई ग्राजुएट सर्टिफिकेट कोर्स अफर गरिरहेको छ । जसअन्तर्गत आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स, प्रिन्सिपल्स एन्ड टेक्निक्स, मसिन लर्निङ, नेचुरल ल्याङ्ग्वेज प्रोसेसिङ विथ डिप लर्निङ, मसिन लर्निङ विथ ग्राफ्स, डिप लर्निङ फर कम्प्युटर भिजन लगायतका धेरै कोर्सहरू पाउन सकिन्छ । यी सबै कोर्स सशुल्क छन् ।
यदि स्ट्यानफोर्ड विश्वविद्यालयको कोर्स महँगो लाग्यो भने तपाईँ आईबीएम एआई इन्जिनियरिङ कोर्स नि:शुल्क रूपमा लिन पनि सक्नुहुन्छ । यसमा डिप लर्निङ, न्युरल नेटवर्क्स, मसिन लर्निङ एल्गोरिदम जस्ता विषय रहेका छन् ।
त्यसैगरी तपाईँ माइक्रोसफ्ट एआई इन्जिनियर एसोसिएट सर्टिफिकेसन कोर्स पनि गर्न सक्नुहुन्छ । यो कोर्स पूरा गरेपछि विद्यार्थीहरूले एजर प्लेटफर्म र एजर कग्नेटिभ सर्भिस निर्माण गर्न, व्यवस्थापन गर्न र एआई एप्लिकेसन बनाउन सक्षम हुन्छन् ।
यदि तपाईँ अलि स्तरीय एआई प्रोग्राममा भर्ना हुन चाहनु हुन्छ भने डिप लर्निङ नामक प्लेटफर्म पनि हेर्न सक्नुहुन्छ । अनलाइन लर्निङ प्लेटफर्म कोर्सेराका सह-संस्थापकले सुरु गरेको यो प्लेटफर्ममा सबै स्तरका विद्यार्थीहरूको लागि कोर्स उपलब्ध छन् । ‘एआई फर गुड’ जस्ता सुरुवाति चरणका कोर्सदेखि एड्भान्स लेभलसम्मका कोर्स यसमा पाउन सकिन्छ ।
त्यस्तै सामाजिक सञ्जाल लिंक्डइन चलाउनु हुन्छ भने लिङ्कडिन लर्निङको नाम पक्कै सुन्नु भएकै होला । त्यहाँ एआई सम्बन्धी आधारभूतदेखि एड्भान्स तहसम्मका कोर्सहरू पाउन सकिन्छ ।
गुगल एआईसँग पनि जोडिएर तपाईँ एआई कोर्स पढ्न सक्नुहुन्छ । गुगल आफैँमा एआई अनुसन्धानमा ग्लोबल लिडर हो । यस कम्पनीले हरेक वर्ष एआईका विभिन्न अनुसन्धानपत्रहरू समेत प्रकाशित गर्छ । इच्छुक र नयाँलाई सिकाउने पनि गर्छ । गुगल एआईको मसिन लर्निङ क्र्यास कोर्स निःशुल्क रूपमा उपलब्ध छन् । १५ घण्टा लामो यो कोर्स पनि उपयोगी नै हुन सक्छ ।
आवश्यक सीप
- प्रोग्रामिङ
एआई इन्जिनियरसँग पाइथन, आर, जाभा, सी++ जस्ता प्रोग्रामिङ ल्याङ्ग्वेजमा राम्रो ज्ञान हुनु पर्छ ।
- मसिन लर्निङ र एल्गोरिदम
एआई इन्जिनियरसँग प्रोग्रामिङ ल्याङ्ग्वेज मात्र भएर पुग्दैन । एउटा एआई मोडेल बनाउन मसिन लर्निङ र अल्गोरिदमबारे पनि राम्रो दक्षता हुन आवश्यक छ । यसका साथै लिनियर अल्जेब्रा, प्रोब्याब्लिटी, स्टाटिस्टिक्समा समेत बलियो ज्ञान हुनु आवश्यक छ।
- स्पार्क र बिग डेटा
एआई इन्जिनियरहरूले प्रायः ठूलो परिमाणको डेटामा काम गर्नुपर्ने हुन्छ । यस्तो डेटा व्यवस्थापन गर्न स्पार्क, अपाचे स्पार्क, हडूप जस्ता बिग डेटा प्रविधिमा विशेषज्ञता हासिल गरेको हुनु पर्छ ।
- अल्गोरिदम र फ्रेमवर्क्स
मसिन लर्निङ मोडेलहरूलाई काम गराउन अल्गोरिदम र फ्रेमवर्कको गहिरो ज्ञान आवश्यक छ । ठुलो परिमाणका डेटा प्रायः अन-स्ट्रक्चर्ड फर्म्याट अर्थात् नमिलेको ढाँचामा हुन्छन् । यसलाई स्ट्रक्चर्ड फर्म्याटमा ल्याउन न्यूरल नेटवर्क, रिक्रेन्ट न्यूरल नेटवर्क, र जनरेटिभ एड्भर्सेरियल नेटवर्क (जीएएन) जस्ता मसिन लर्निङ मोडेलहरू प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ ।
- अप्राविधिक सीप
एआई इन्जिनियरलाई प्राविधिक सीप त चाहिने भइ हाल्यो । सँगै अप्राविधिक सीपको पनि उत्तिकै जरुरत पर्छ । समस्या समाधान गर्ने क्षमता, समूहमा काम गर्न सक्ने क्षमता, समय व्यवस्थापन, आलोचनात्मक सोच जस्ता अप्राविधिक सीप पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण हुने गर्छन् ।
अब एआईका यी विषय अध्ययन गरिसकेपछि के करियरको रूपमा गर्नुपर्ने काम बारे पनि बुझौँ ।
एआई प्राविधिकका जिम्मेवारी
मुख्यत: एउटा एआई इन्जिनियरहरूले आफ्ना ग्राहक वा कम्पनीको व्यापारिक आवश्यकता बुझेर मसिन लर्निङ अल्गोरिदम र डिप लर्निङ न्यूरल नेटवर्क प्रयोग गरी एआई मोडेलहरू विकास गर्ने काम गर्छन् ।
यसका लागि प्रोग्रामिङ, सफ्टवेयर इन्जिनियरिङ, डेटा साइन्सको राम्रो समझ चाहिन्छ । तर मोडेल बनाएर मात्र पनि हुँदैन, विभिन्न एआई टुलको प्रयोग गरेर डेटा प्रोसेसिङ र एआई प्रणालीको मर्मत सम्भार गर्न समेत सक्षम हुनु पर्छ ।
के एआई प्राविधिक बन्न गाह्रो छ ?
झट्ट हेर्दा यो चुनौतीपूर्ण नै देखिन्छ । तर त्यति कठिन पनि छैन । कम्प्युटर विज्ञान, प्रोग्रामिङ वा गणितमा कमजोर भएका व्यक्तिलाई केही गाह्रो पर्न सक्छ । यसका लागि तालिम, अभ्यास र समर्पण भने चाहिन्छ । मुख्य कुरा सिक्नका लागि प्रशस्तै स्रोतहरू उपलब्ध छन् ।
के डिग्री बिना एआईमा करियर बनाउन सकिन्न ?
यसको सरल उत्तर हो, सकिन्छ । यद्यपि सम्बन्धित डिग्री हुनु भनेको राम्रो हो । औपचारिक शिक्षा बिना नै अनलाइन कोर्स, बुटक्याम्प, तालिम लिएर यसमा करियर बनाउन त सकिन्छ ।
तर यसका लागि कम्प्युटर प्रोग्रामिङ, डेटा स्ट्रक्चर, र अल्गोरिदममा बलियो आधार भने बनाउन जरुरी छ । अथवा भनौ न, डिग्री हुनु सुनमा सुगन्ध हो ।
भविष्य
आज एआई कहाँ प्रयोग भइरहेको छ भन्दा पनि कहाँ भइरहेको छैन भन्ने दिन आइसकेको छ । डिजाइनिङ, व्यापार, शिक्षा, अनुसन्धान तथा विकास, अटोमोबाइल, मेडिकल, सङ्गीत, खेलकुद सहित प्राय: सबै जसो क्षेत्रमा यसको प्रयोग भइरहेको छ ।
यसमा काम गर्नेहरूको कमाई पनि आकर्षक हुन्छ । अझ यस क्षेत्रमा लागि रहँदा अमेजन, माइक्रोसफ्ट, गुगल, आईबीएम जस्ता कम्पनीहरूमा काम गर्ने अवसरको ढोका पनि खुल्न सक्छ ।
विशेषत; एआईको अध्ययनपछि तपाईँ मसिन लर्निङ इन्जिनियर, डेटा वैज्ञानिक, एआई अनुसन्धाकर्ता, रोबोटिक्स इन्जिनियर, बिग डेटा एनालिस्ट आदि बन्न सक्नुहुन्छ । समग्रमा भनौँ, एआई क्षेत्रमा करियर बनाउनु भनेको समय सापेक्ष रूपमा अघि बढ्नु हो ।
( टेक पाना बाट साभार गरिएको।)
